Deventer, Athenaeumbibliotheek, 11 J KL, kroniekrol (detail). Foto: Irene van Renswoude

Suzan Folkerts (conservator), Suzan Boreel, Carmen Burgio, Mariken Teeuwen, Julia Knol, Emma Joppe. Foto: Irene van Renswoude

Hoe werd een rol als deze eigenlijk gebruikt? Een rol van perkament is stug en niet makkelijk hanteerbaar. Een gangbare theorie is dat geïllustreerde boekrollen op bijzondere dagen tevoorschijn werden gehaald en op een lange tafel werden uitgerold. Een select gezelschap liep dan langs de tafel om de tekst te lezen en de illustraties te bekijken. We hebben dit tijdens een bezoek aan de Athenaeumbibliotheek uitgeprobeerd met een groepje stagiairs van het eCodicesNL project. Conservator Suzan Folkerts gaf ons toestemming om de rol helemaal uit te rollen op een lange tafel. Tijdens dit experiment bleek dat de tekst eigenlijk te klein is geschreven om te kunnen lezen wanneer je rond de tafel staat. Zelfs de namen in de medaillons zijn van een afstand moeilijk leesbaar. Een waarschijnlijker scenario is dat iemand die de inhoud van de rol goed kende de verhalen navertelde terwijl de gasten rondom de tafel keken naar de illustraties.

Er is nog niet veel onderzoek gedaan naar het gebruik van boekrollen in de middeleeuwen. Meer onderzoek zou zeer welkom zijn. Waar ook verder over nagedacht zou moeten worden is hoe een boekrol het best gedigitaliseerd kan worden. In dit portaal, waarin de afbeeldingen zijn opgenomen die de Athenaeumbibliotheek door Picturae heeft laten maken, wordt de boekrol in één enkele afbeelding gepresenteerd. De mogelijkheden om door de rol te scrollen en in te zoomen zijn daardoor beperkt. In andere bibliotheken en instellingen wordt er soms voor gekozen om membraan voor membraan te fotograferen. Hoewel de afbeeldingen dan scherper zijn, creëert deze vorm van representatie de optische illusie van losse bladen, die eerder bij een codex lijken te horen dan bij een rol. Je kunt niet meer ‘scrollen’ maar je gaat van afbeelding naar afbeelding, zonder duidelijk beeld van het fysieke object. Een mogelijke oplossing zou zijn om een video van de rol te maken (zie Kate Rudy, ‘Video killed the photo star’), ter aanvulling van de presentatie van afbeeldingen van afzonderlijke membranen. De losse afbeeldingen maken inzoomen beter mogelijk, terwijl de video de fysieke kenmerken van de rol vastlegt en laat zien hoe de rol zich ‘gedraagt’ wanneer deze gehanteerd wordt. Wanneer we in de komende jaren het portaal verder uitbouwen willen we nieuwe manieren van digitalisering verkennen, niet alleen van complexe objecten zoals een boekrol, maar ook van ‘doorsnee’ codices.