Heeft u last van haaruitval? Probeer dan eens dit recept dat opgetekend staat in handschrift 11 F 1 KL van de Atheneumbibliotheek in Deventer. In dit twaalfde- of vroeg dertiende-eeuwse handschrift met De oorlog tegen Jughurta van de Romeinse geschiedschrijver Sallustius (86-35 v Chr) vinden we aan het eind van het boek een recept tegen kaalheid, geschreven in versvorm met binnenrijm. Op f. 70v staat in de marge in rood geschreven: ‘Confectio contra calvicium’; ‘Middel tegen kaalheid’. Een anonieme auteur belooft dat ‘nieuw haar in overvloed zal ontspruiten op je hoofd’, wanneer kale plekken met dit goedje worden ingesmeerd. Verwacht echter niet teveel van dit wondermiddel. De ingrediënten zijn nogal moeilijk te verkrijgen: een zwart ei van een witte kip, het linkeroog van een mol, stralen van de maan, drie sprongen van een ekster, een schim uit een oud graf, olie uit hard marmer – kom er maar eens om. Het recept is dan ook geen serieus geneesmiddel, maar een satire. De auteur drijft de spot met kaalhoofdigen en houdt hen een onmogelijke remedie voor. De kale lezer die zich dapper door Sallustius’ verslag van de oorlog tegen Jughurta heen heeft geworsteld en aan het eind van het boek is gekomen, moet tot slot deze milde spot verduren.

Het satirische recept tegen kaalheid is in enkele handschriften overgeleverd, waarvan dit handschrift in Deventer de oudste is. Het is waarschijnlijk vervaardigd in Vlaanderen en bevindt zich al sinds 1700 in de Athenaeumbibliotheek. Het boek bevat nog meer opmerkelijke toevoegingen. Zo vinden we voorin een wereldkaart, getekend op de lege zijde van het eerste blad en een gedicht over het schaakspel. De laatste leesbare tekst in het handschrift is een grafrede voor de graaf van Vlaanderen, Baldwin, een nazaat van (jawel) Keizer Karel de Kale. Onder Baldwins voorvaderen en naamgenoten waren Baldwin ‘met de mooie baard’ en Baldwin II de Kale. Kennelijk had deze familie iets met haar, of liever: met gebrek aan haar.
Ga voor meer informatie over dit handschrift en voor een vertaling van het satirische recept tegen haaruitval naar de website van de Athenaeumbibliotheek.