In september 2020 verwierven drie handschriftonderzoekers van het Huygens Instituut, Irene van Renswoude, Renée Schilling en Mariken Teeuwen, een subsidie van de Koninklijke Academie van Wetenschappen voor het opzetten van een prototype voor een Virtuele Leeszaal voor Middeleeuwse Handschriften in Nederlandse Collecties. We werkten hiervoor samen met drie partnerinstellingen: Athenaeumbibliotheek, Deventer, Huis van het boek, Den Haag en Tresoar, Leeuwarden. Het doel van de subsidie was drieledig: het cureren van bestaande metadata (de Database Medieval Manuscripts in Dutch Collections), het fotograferen van middeleeuwse handschriften in twee van de partnerinstellingen (Huis van het boek en Tresoar) en het publiceren van afbeeldingen en metadata in een interface die zoeken en browsen mogelijk maakt. Als model voor het project is gekozen voor de e-codices website van de Zwitserse Virtual Manuscript Library, die sinds hun start in 2005 een best practice vormen.
Als prototype biedt eCodicesNL gratis online toegang tot 180 middeleeuwse (ca 500 – ca 1600) handschriften uit drie openbare collecties. Het biedt een digitale infrastructuur, die onderzoek naar deze handschriften mogelijk maakt. eCodicesNL heeft samengewerkt met e-codices Zwitserland (Prof.dr Christoph Flüeler, Universiteit van Fribourg) en Fragmentarium (Dr William Duba, Universiteit van Fribourg) om de metadata te structureren in XML-TEI P5. Wij hebben ook advies ingewonnen van text and bytes (Rafael Schwemmer) voor de ontwikkeling van de webapplicatie, zodat die aansluit bij die van e-codices Zwitserland.
In de loop van 2021 en 2022 fotografeerden we 69 handschriften in het Huis van het boek in Den Haag en 52 boeken bij Tresoar in Leeuwarden. De boeken uit de Athenaeumbibliotheek te Deventer waren al gefotografeerd. De nieuwe en bestaande foto’s werden volgens bepaalde richtlijnen verwerkt en hernoemd. Ook werden de beschrijvende gegevens van deze handschriften gecontroleerd, gecorrigeerd en aangeleverd. Hiervoor hebben Rob Zeeman en Menzo Windhouwer, software engineers bij de afdeling Digital Infrastructure (DI) van KNAW – HuC, een editor ontwikkeld voor correctie en curatie van de metadata van de handschriften. Metadata uit oude systemen zijn zo geconverteerd naar XML formaat dat door de editor gelezen en bewerkt kan worden. Op basis van deze XML-data kunnen de metadata met behulp van een eveneens door DI ontwikkeld zoeksysteem doorzocht worden. Deze data worden ook gebruikt voor het genereren van IIIF-manifesten handschriften, alsook XML-TEI bestanden voor het delen van deze data met anderen.
Tenslotte werd in samenwerking met Mad Pack & Brendly een website ontworpen en gemaakt om de informatie over het project en de inhoud van de Virtuele leeszaal te hosten.
We schrijven dit aan het einde van onze pilot, in mei 2023. Bij deze eerste oplevering van de Digitale Leeszaal eCodicesNL in mei 2023 zijn nog niet alle wensen en mogelijkheden gerealiseerd. De verwerking van de data is nog niet compleet (zo ontbreekt bijvoorbeeld het blok ‘Bibliography’), en velden die wel gevuld zijn zijn nog niet functioneel gemaakt in de zoekinterface (bijvoorbeeld: ‘Category and Keyword’). Ook de XML-TEI bestanden zijn nu nog niet toegankelijk vanuit de website. We bouwen de dataverzameling en de functionaliteit verder uit in de nabije toekomst.
Maar met het opzetten van dit eerste prototype kunnen we het eerste resultaat evalueren en verbeteren. We zullen nieuwe supporters benaderen om verder te bouwen aan de Virtuele leeszaal. Nieuwe partners hebben al interesse getoond om samen met ons een complete nationale collectie van gedigitaliseerde handschriften aan te leggen. De ambitie van het project is om de opzet stap voor stap uit te breiden, zodat de gebruiker uiteindelijk in één interface alle handschriftencollecties in Nederland kan raadplegen, doorbladeren en onderzoeken. Eerste stappen voor de toekomst zijn al gezet, zoals te lezen is in eCodicesNL gaat door! Door het gebruik van internationale standaarden voor afbeeldingen en beschrijvingen maken we onze gegevens bovendien vindbaar, interoperabel en herbruikbaar.
