Tresoar
Tresoar, Leeuwarden
De collectie middeleeuwse handschriften in het Fries letterkundig en historische centrum Tresoar in Leeuwarden zijn voor een groot deel afkomstig uit de Franeker Universiteitsbibliotheek. De bibliotheek van de universiteit, gesticht in 1585, diende als consultatiecollectie voor de professoren. Studenten hadden slechts bij uitzondering toegang tot deze bibliotheek, waar de boeken waren vastgemaakt met een ketting om ze te beschermen tegen diefstal. Desondanks kreeg een student het voor elkaar om maar liefst honderd boeken uit de universiteitsbibliotheek te ontvreemden. In 1648 stond hij terecht, samen met de professor die toezicht op de collectie had moeten houden.
Tekening van het interieur van de universiteitsbibliotheek van Franeker, uit de bibliotheekcatalogus van 1713
Elf catalogi zijn bewaard gebleven uit de tweeënhalve eeuw van het bestaan van de Franeker universiteit. De eerste catalogus, uit 1601, maakt melding van driehonderd boeken, de laatste, die kort voor de sluiting van de universiteit in 1843 verscheen, van veertienduizend boeken. Deze bevinden zich nu vrijwel allemaal in Tresoar. De samenstelling van de huidige collectie reflecteert de herkomst uit de universiteitsbibliotheek en de oorspronkelijk verdeling over vier faculteiten: theologie, rechten, medicijnen en vrije kunsten. Een bijzondere deelverzameling wordt gevormd door een groep handschriften met klassieke teksten, afkomstig uit het bezit van Johann Melchior Steinberg (1625-1670), hoogleraar theologie aan de Franeker Universiteit. Onder deze groep klassieke handschriften bevindt zich het oudste handschrift uit de collectie, Aulus Gellius’ Attische nachten, vervaardigd rond 836 (zie deze blogpost).
Een andere opmerkelijke deelcollectie is de Richthofenkolleksje, een verzameling handschriften over Fries landrecht en de Friese geschiedenis. Deze verzameling is niet afkomstig uit de Franeker Universiteitsbibliotheek, maar werd na de Eerste Wereldoorlog aangekocht uit de nalatenschap van de negentiende-eeuwse germanist en rechtshistoricus Karl Freiherr von Richthofen (1811-1888), die ze op zijn beurt weer had gekocht van een jurist uit Leeuwarden, Petrus Wierdsma (1729-1811), een verzamelaar van Friese rechtshandschriften. De Richthofenkolleksje biedt een unieke bron van informatie over Friese geschiedenis, recht en taal en is sinds 2022 opgenomen in het Unesco Memory of the World Register.
De Richthofenkolleksje belandde na aankoop in 1922 in eerste instantie in de Provinciale Bibliotheek van Friesland, waar ook de boeken van de bibliotheek van de Franeker Universiteit na de sluiting terecht waren gekomen. De signatuur PBF van de handschriftencollectie herinnert nog aan het verblijf in de provinciale bibliotheek. In 2002 fuseerde de Provinciale Bibliotheek met het Frysk Letterkundich Museum, het Dokumintaasjesintrum en het Rijksarchief. Zo ontstond Tresoar, Frysk Histoarysk en Letterkundich Sintrum. In deze ‘Schatkamer van Friesland’ hebben de middeleeuwse handschriften van de voormalige Franeker Universiteitsbibliotheek en de Richthofenkolleksje nu een huis gevonden.
De tien handschriften uit de Richthofenkolleksie. Foto: https://www.richthofen.nl/
Jacob van Sluis, The Library of Franeker University in Context, 1585 – 1843, The Library of the Written World – The Handpress World 81, Leiden: Brill, 2020
